BUKOWSKI Stanisław (1904-1979), inż. architekt.

Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków, pod red. Hanny Krzyżanowskiej, z. III (w przygotowaniu) 

Ur. 21 I 1904 r. w Rypinie (woj. kujawsko - pomorskie), jako drugi, spośród czwórki dzieci Antoniego, urzędnika i Leokadii z Mielczarskich. Po ukończeniu dwóch klas gimnazjum im. S. Żuchowskiego kontynuował naukę w gimnazjum im. T. Rejtana w Warszawie, w którym w roku 1922 uzyskał świadectwo dojrzałości. W latach 1922 - 1933 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, zdobył tytuł inżyniera architekta, broniąc pracę dyplomową wykonaną pod kierunkiem prof. Rudolfa Świerczyńskiego. Od V do IX 1933 r. praktykował w biurze projektowym prof. Czesława Przybylskiego. Na przełomie roku 1933/34, otrzymał roczne stypendium Wydziału Architektury PW na pogłębienie wiedzy za granicą, dzięki któremu zwiedził Czechy, Austrię, Belgię, Holandię, Niemcy, Włochy, Francję, Hiszpanię i Afrykę Północną. Po powrocie do kraju pracował przez rok akademicki 1934/35 na Wydziale Architektury PW, jako starszy asystent prof. Franciszka Krzywdy - Polkowskiego w Katedrze Architektury Wnętrz i Krajobrazu PW. W latach 1936 - 1940 zatrudniony był na stanowisku asystenta prof. Romualda Gutta w Miejskim Biurze Urbanistycznym w Wilnie. Poza pracownią, zapewne w ramach prywatnej działalności architektonicznej, uczestniczył w projektowaniu obiektów użyteczności publicznej, budynków willowych oraz pracach przy zabytkach. W Wilnie zapoznał przyszłą żonę - Placydę Siedlecką, absolwentkę malarstwa na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, z którą pobrał się w roku 1937. Po wybuchu II wojny światowej początkowo pracował jako naczelnik i główny architekt wileńskiego oddziału Przedsiębiorstwa Projektowo - Planistycznego Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, biorąc udział w poważnych przedsięwzięciach inżynieryjno - budowlanych, następnie razem z żoną utrzymywał się z zajęć dorywczych, jak malowanie pocztówek i szycie strojów komunijnych. Na początku 1945 roku osiedli na stałe w Białymstoku, rodzinnym mieście żony. Bukowski rozpoczął tu pracę jako jeden z trzech architektów, w rękach których spoczywały wszystkie problemy projektowo - budowlane całego województwa. Prace projektowe dotyczące zabezpieczenia, a następnie odbudowy i rekonstrukcji zniszczonych zabytków wykonywał początkowo osobiście na zlecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki, następnie wraz z niewielką grupą współpracowników w Pracowni Konserwacji Zabytków Architektury, zorganizowanej wspólnie z pierwszym powojennym Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków Władysławem Paszkowskim. Pracownią tą kierował w latach 1948-1950 oraz 1952-1958. Drugą główną dziedziną jego twórczości była architektura sakralna i użyteczności publicznej.Piastował odpowiedzialne stanowiska w instytucjach urbanistyczno - architektonicznych, w Państwowej Pracowni Konserwacji Zabytków, Centralnym Biurze Projektów Architektonicznych i Budowlanych Miastoprojekt - Wschód (1950-1952), Białostockim Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego (1958-1970) oraz Komitecie Zakładowym Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska" (1969-1974). Często wchodził w skład komisji techniczno - opiniodawczych, m.in. był przewodniczącym Komisji Architektoniczno - Budowlanej przy Wydziale Budownictwa Prezydium WRN, rzeczoznawcą - doradcą do spraw urbanistyki w Dziale Budownictwa Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku oraz członkiem wielu komisji artystycznych.Poza działalnością ściśle zawodową, zajmował się również dydaktyką w latach 1946 - 1952 jako nauczyciel projektowania w Liceum (później Technikum) Budowlanym w Białymstoku.Był współzałożycielem, członkiem i okresowo prezesem białostockiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, członkiem oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków, wiceprezesem białostockiego oddziału Stowarzyszenie Architektów Polskich, członkiem Białostockiego Towarzystwa Naukowego i Polskiego Towarzystwa Archeologicznego.Pierwsze znaczące prace projektowe rozpoczął w Wilnie, gdzie zajmował się przede wszystkim architekturą przestrzeni, biorąc m.in. udział w regulacji wileńskiego Placu Katedralnego (1936 - 1937). Opracowany, wspólnie z Leszkiem Teodozym Dąbrowskim pod kierunkiem prof. R. Gutta, projekt był ostro krytykowany w miejscowym środowisku artystycznym, szczególnie przez znanego wileńskiego artystę Ludomira Slendzińskiego i publicystę Kazimierza Kieniewicza. Zaproponowane przez MBU rozwiązanie placu Katedralnego, wprowadzało zieleń do śródmieścia, zamiast proponowanej dużej ilości symbolicznych rzeźb, ustawionych na geometrycznie prostokątnym placu. Efektem sporu były liczne publikacje na łamach miejscowej prasy i specjalistycznych periodyków (Piotr Śledziewski, Stanisław Bukowski, O projekcie regulacji Placu Katedralnego w Wilnie, Architektura i Budownictwo, R. XIV 1938, nr 11/12, s. 366-372, w tym samym numerze polemiczny artykuł Kazimierza Kieniewicza, Problem Placu Katedralnego w Wilnie, s. 373-375). Mimo tych kontrowersji Zarząd Miejski zdecydował w 1938 r. o realizacji projektu MBU i ogłosił konkurs na pomnik Marszałka Piłsudskiego, który miał stanąć na placu. Bukowski uczestniczył w pracach komisji Sądu Konkursowego powołanego przez Wojewódzki Komitet Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego. W rozpisanym w roku 1937 ograniczonym konkursie na opracowanie plastyczne mauzoleum grobów królewskich w katedrze wileńskiej, zaprojektowanym w latach 30 XX w. przez prof. Juliusza Kłosa, jego projekt uzyskał I nagrodę, wygrywając z propozycją ówczesnego architekta miejskiego Wilna - Stefana Narębskiego. Projekt został częściowo zrealizowany na krótko przed wojną. Wspólnie z prof. R. Guttem zaprojektował w duchu umiarkowanego modernizmu budynek Szkoły Powszechnej (1938-1939) przy ul. Beliny - Prażmowskiego (ob. Liepkalnio), stadion sportowy (1938) oraz kilka modernistycznych budynków mieszkalnych, m.in. wille przy ulicy Dąbrowskiego 14 i przy ulicy Kamiennej 5 na terenie Góry Bouffałowej.Po wybuchu II wojny światowej w okresie od IV do XII 1940 r. zatrudniony był jako pracownik kontraktowy przy robotach związanych z planowaniem i urządzaniem kurortu Kulautuva, następnie pracował jako główny architekt budowy ziemnego wału regulującego ujście Wilii do Niemna.Po przybyciu do Białegostoku objął kierownictwo prac przy ukończeniu kościoła św. Rocha, rozpoczętego w latach 20. XX w. według projektu Oskara Sosnowskiego. Wspólnie z żoną oraz artystami Stanisławem Horno - Popławskim, Aleksandrem Welsem i Ireną Pławską uczestniczył w pracach projektowych związanych z zagospodarowaniem terenu wokół świątyni i wyposażeniem jej wnętrza (projekty schodów, krużganków i wystroju wnętrza, 1945 - 1962). Wraz z L.T. Dąbrowskim był również autorem pierwszego po II wojnie, niezrealizowanego planu przebudowy Białegostoku z lat 1945-1946. Jednocześnie, w ramach Pracowni Konserwacji Zabytków Architektury, kierował pracami przy odbudowie i konserwacji szeregu zabytków na terenie d. województwa białostockiego. Głównym priorytetem konserwatorskim była odbudowa zespołu pałacowo - ogrodowego Branickich w Białymstoku (1946-1955) wraz z przywróceniem wystroju architektonicznego z połowy XVIII w. i adaptacją na Pałac Kultury Ludowej. Z uwagi na sprzeciw w sprawie zmiany przeznaczenia zabytku na potrzeby Akademii Medycznej, Bukowskiego odsunięto na 3 lata od kierownictwa odbudowy pałacu i pracy w PPKZ (Stanisław Bukowski, Alicja Lutostańska, Odbudowa pałacu w Białymstoku, Ochrona Zabytków, R. 9, 1956, nr 1-2, s. 61-72; Tadeusz Gicgier, Tajemnice pałacowego wnętrza [wywiad z S. Łukowskim dot. odbudowy pałacu], Kontrasty, R. 1974, nr 9 (73), s. 17-21).Bukowski był autorem projektów i kierownikiem prac przy szeregu białostockich zabytków, m.in.: odbudowie kamienicy mieszczańskiej przy ul. Sienkiewicza 2 (wspólnie z W. Paszkowskim, 1946-1952), Pałacyku Gościnnego przy ul. Kilińskiego 6 (1947-1952), klasztoru Sióstr Miłosierdzia przy Rynku Kościuszki 5 (1947-1949), komory celnej przy Al. Jana Pawła (1947-1949), budynku Loży Masońskiej przy ul. Kilińskiego 16 (wspólnie z L. Jaroszem, 1947-1952), Zbrojowni przy Rynku Kościuszki 4 (wspólnie z Z. Filipczukiem, 1951-1956), projektów wnętrz ratusza (1955), projektu zagospodarowania Rynku Kościuszki (wspólnie z Z. Filipczukiem, 1955), rozbudowy Rzemieślniczej Szkoły Żydowskiej przy ul. Lipowej 41 D (1965-1967).Osoba architekta wiązana jest także z odbudową i konserwacją następujących zabytków z terenu woj. białostockiego: kościół w Goniądzu (nadzór przy odbudowie, 1945-1955), kościół w Krypnie (projekt odbudowy wieży, 1946), kościół w Choroszczy (projekt odbudowy wspólnie z L.T. Dąbrowskim, 1946-1948), pofranciszkański kościół klasztorny w Drohiczynie (projekt odbudowy, 1946-1954), pokamedulski kościół klasztorny w Wigrach (projekt odbudowy, 1947-1952), pobazyliański klasztor i pałac Archimandrytów w Supraślu (wspólnie z W. Paszkowskim i Z. Filipczukiem, 1947-1955), kościół w Trzciannem (projekt rozbudowy, 1948-1949), kościół w Hodyszewie (nadzór przy odbudowie, 1949 i projekt wystroju wnętrza, I. 60. XX w.), kościół katedralny w Łomży (projekt konserwacji i częściowa regotycyzacja wspólnie z W. Paszkowskim i Z. Filipczukiem, 1951-1958), kościół w Raczkach (projekt konserwacji i rewaloryzacji, 1964), kościół w Gródku (projekt wyposażenia wnętrza, I. 60. XX w.) oraz prace dokumentacyjne i inwentaryzacyjne wielu innych zabytków.Drugą główną dziedziną twórczości S. B. była architektura sakralna i użyteczności publicznej. W Białymstoku zrealizowano według jego projektów gmach Zarządu Miejskiego przy ul. Branickiego 9 (1947), przebudowę drewnianej kaplicy na cmentarzu Św. Rocha (I. 40 XX w.), modernistyczną świątynię w białostockiej dzielnicy Dojlidy (projekty wnętrz wspólnie z żoną, 1947-1955), kamienicę przy Rynku Kościuszki 22 (I. 40 XX w.), rozbudowę kaplicy przy ul. Poleskiej 42 (k. I. 40. XX w.), gmach Ośrodka Wyszkolenia Pożarnictwa przy ul. Lipowej 32 (1950), ambulatorium szpitala Św. Rocha przy ul. Antoniuk Fabryczny 45 (ok. 1957), socrealistyczny gmach KW PZPR, tzw. Dom Partii przy Placu Uniwersyteckim (1951-1952) i hotel „Cristal" przy ul. Lipowej 3 (1951-1954). Pozostałe zrealizowane projekty poza Białymstokiem to: kościół w Chodorówce Nowej (1946-1952), kościół we wsi Granne (1948-1962), kościoły w Przytułach (1950-1955) i Niemyjach Nowych (1950-1961), dom organistowski we wsi Jałówka (I. 50 XX w.)_, plebania w stylu dworkowym we wsi Raczki (1959-1960).Szereg planów nie doczekało się realizacji, jak np.: kaplica pomordowanych w Krasowie - Częstkach (1946), kościoły w Pogorzałkach (1946), Czarnej Białostockiej (1957), Puchałach (I. 40/50 XX w.), dom zdrowia i kultury w Chlebiotkach (1957), a także świątynie w Białymstoku - na cmentarzu Św. Rocha (I. 50 XX w.) i przy ul. Wiejskiej (1962) oraz w Jeżewie Starym (l. 70 XX w.). Wiele projektów, zwłaszcza w zakresie wyposażenia i dekoracji wnętrz, wykonywał wspólnie z żoną.Pod koniec życia był autorem kilkunastu, może kilkudziesięciu szkiców popularno - naukowych, przeważnie pozostałych w maszynopisie, częściowo drukowanych (Uzasadnienie rekonstrukcji świątyni Swentowita na wyspie Rugii, „Z Otchłani Wieków", 1974, nr 1; Tajemnice sanktuariów paleolitycznych „Z Otchłani Wieków", 1975, nr 1 i 2).W 1956 roku uzyskał nagrodę Komitetu Urbanistyki i Architektury za projekt odbudowy i przebudowy Pałacu Branickich w Białymstoku, w 1957 zespołową nagrodę KUiA za plan realizacyjny śródmieścia m. Białegostoku i nagrodę m. Białegostoku za odbudowę zabytków.Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za całokształt działalności architektonicznej (1959), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969) oraz odznaką honorową Zasłużonego Białostocczyźnie (1973).Był ożeniony z Placydą Siedlecką (21 X 1907 - 18 XII 1974), artystką malarką. Miał z nią syna Andrzeja (1951-2004).Zmarł w Białymstoku 1 III 1979 r. Pochowany wraz z żoną i synem na cmentarzu św. Rocha w Białymstoku.  

Piotr Śledziewski, Mauzoleum Królewskie w Bazylice Wileńskiej, Wilno, 1939, R. I, nr 2, s. 107-119; Henryk Wilk, Zabytki bliskie sercu, Kontrasty, R. 1969, nr 9 (13), s. 26; Bukowski Stanisław [w:] Waldemar Monkiewicz, Zbigniew Troczewski, Ludzie związani z regionem północno-wschodnim, cz. 6: Działacze kultury i artyści, Białystok 1979, s. 9, 59; Idzi W. Łukaszewicz, Konterfekt architekta, Gazeta Współczesna, z dn. 7-9 marca 1980 r., s. 6; Tadeusz Gicgier, Tajemnice pałacowego wnętrza, Kontrasty, 1974, nr 9 (73), s. 17-21 (wywiad z S. Bukowskim); Jerzy Stadnicki, Architekt Stanisław Bukowski – człowiek kultury, Ochrona Zabytków, R. 1982, nr 1-2, s. 114-115; Jan Maria Gisges, Wywoływanie duchów, Warszawa 1985, s. 270-271; Jerzy Stadnicki, Pamięci inż. arch. Stanisława Bukowskiego, Rocznik Białostocki, R. 1991, t. IV, s. 606-608; Joanna Łempicka, Wspomnienie o Stanisławie Bukowskim [w:] Ogród Branickich w Białymstoku. Badania – projekty - realizacja 1999-2000, Studia i materiały Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu w Warszawie, red. Andrzej Michałowski, Seria: Ogrody 9 (15), 2000, s. 56-57;Sebastian Wicher, Twórczość architekta Stanisława Bukowskiego w obszarze architektury współczesnej i zabytkowej na tle epoki, Białystok 2002, praca mgr napisana pod kierunkiem prof. dra hab. inż. arch. Jana Tajchmana, w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Tenże, Stanisław Bukowski [w:] Powojenna odbudowa Białegostoku [katalog wystawy], Białystok 2002; Tenże, Twórczość architektoniczna Stanisława Bukowskiego na tle epoki, Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Białystok 2004, z. 10, s. 189-250; Tenże, Kościół parafialny w Niemyjach Nowych według projektu Stanisława Bukowskiego i Stanisława Smacznego, BKWP, Białystok 2007, z. 13, s. 131-146; Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Materiały J. Stadnickiego dotyczące Stanisława Bukowskiego nabyte w 1986, sygn. 154, ks. n.b. 1806; Dokumentacje projektowe w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku i archiwach Delegatur WUOZ w Łomży i Suwałkach; Archiwum rodzinne p. Małgorzaty Siedleckiej i p. Joanny Łempickiej z Białegostoku (ob. w depozycie Muzeum Historycznego o/Muzeum Podlaskiego w Białymstoku) oraz materiały ś.p. p. Jerzego Stadnickiego z Warszawy (ob. zaginione; kopie i notatki częściowo w prywatnych zbiorach autora). 

Opracował: Sebastian Wicher Białystok, dn. 08/01/2008

(Niebawem zaprezentujemy bogaty dorobek twórczy Architekta Bukowskiego obejmujący realizacje i projekty obiektów w Białymstoku, na Podlasiu ale i na Wileńszczyźnie, a także jego fotografie prywatne. Przedstawimy dotychczasowych laureatów nagrody SARP Białystok "za całokształt twórczości" im. Architekta Stanisława Bukowskiego. Muszę to tylko opracować - ian)